Luchtfoto's / foto's Franeker

Informatie over
Franeker

Franeker (Fries: Frjentsjer) is de hoofdplaats van de gemeente Franekeradeel, in de provincie Friesland. De stad telt ongeveer 12.610 inwoners en is één van de Friese elf steden.

Franeker heeft een historische binnenstad met veel monumenten; verschillende musea, waaronder het kaatsmuseum en het historische planetarium van Eise Eisinga; de 15e-eeuwse Martinikerk (de enige kerk in Friesland met kooromgang); en verder het oudste studentencafé van Nederland (de Bogt fen Guné), een jachthaven, een theater, en een overdekt zwembad. Ook is hier GGZ-Franeker (het voormalige Psychiatrisch Ziekenhuis) gevestigd, en vanaf 2005 ook de Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA-Franeker).

Het verhaal gaat dat inwoners van Franeker geprobeerd hebben een kerkklok te stelen uit een naburig dorp. Sindsdien worden de Franekers klokkedieven genoemd.

Sinds 1853 vindt te Franeker elk jaar de PC plaats; dit is de belangrijkste kaatswedstrijd van Friesland en de oudste reguliere sportwedstrijd ter wereld.

Geschiedenis

Franeker zou rond 800 zijn ontstaan als een Karolingisch castellum. De naam zou afkomstig zijn van "Froon-acker", ofwel "land van de heer/koning". Van de 11e eeuw tot de 16e eeuw ontwikkelde Franeker zich tot het bestuurlijk centrum van noordelijk Westergo. In de 15e eeuw vestigde hertog Albrecht van Saksen zich in Franeker. Het stadje leek zich tot hoofdstad van Friesland te ontwikkelen, maar werd overvleugeld door Leeuwarden.

Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in opstand kwam tegen Spanje, koos Franeker al vroeg de zijde van Willem van Oranje. Franeker werd hiervoor in 1585 beloond met een universiteit; op Leiden na de oudste van Nederland. Aan deze "Franeker Academie", geschonken door de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau en geopend op 29 juli 1585, kon men theologie, rechten, medicijnen, klassieke talen, wijsbegeerte en wis- en natuurkunde studeren. Een van de studenten was prins Willem IV.
In de 18e eeuw raakte de stad in verval.

In de patriottentijd deed de stad Franeker nog van zich spreken. In mei 1787 werd het de studenten en professoren verboden deel te nemen aan de exercitiegenootschappen. In september 1787 trokken een tiental rebellerende Friese statenleden zich terug in Franeker: daar verwachtten zij de meeste steun. Het bleek een onhandige zet, want de aanvoer van wapens en munitie mislukte. Voldoende steun van buiten en van de bevolking bleef achterwege. De tot wanhoop gedreven leiders verlieten de stad na de kerkdienst en overhaast, zonder de uiterst belastende documenten mee te nemen. Een twintigtal Franekers werden gevangen gezet in het blokhuis van Leeuwarden en veroordeeld. In 1811 liet Napoleon de universiteit sluiten. De opvolger van de Franeker Academie was het Rijksatheneum, dat van 1815 tot 1847 heeft bestaan maar - evenals zijn voorganger - uiteindelijk aan gebrek aan studenten ten onder ging. De collectie van de universiteitsbibliotheek, die veel zeldzame oude drukken bevat, werd overgebracht naar de provinciale bibliotheek te Leeuwarden (thans: Tresoar).

Ofschoon de stad niet meer over een universiteit beschikt, vinden er toch nog af en toe academische promoties plaats. Promovendi van de Rijksuniversiteit Groningen die promoveren op een onderwerp dat met Friesland te maken heeft of die een band met Friesland hebben, mogen hun proefschrift in de Franeker Martinikerk verdedigen.

In 1984 werden de gemeenten Franeker en Franekeradeel, zowel als een deel van de gemeente Barradeel samengevoegd tot de huidige gemeente Franekeradeel.

In oktober 2003 bleek het museum 't Coopmanshûs in Franeker in bezit van de oudste eikenhouten kast van Nederland. De tweedeurs archiefkast stamt uit circa 1550, en is gemaakt van eikenhout van voor 1550, dat afkomstig is uit de Baltische staten, zo bleek na dendrologisch onderzoek.

Wegens herhaaldelijke tekorten op de gemeentelijke begroting staat de gemeente Franekeradeel onder curatele van de provincie Friesland.

Bekende Franekers

Eise Eisinga

Jan Hendrik Oort

Johan Sems

Dave Steensma