Luchtfoto's / foto's Vaals

Informatie over
Vaals

Vaals (in de eigen streektaal, het Völser-plat, Vols genaamd) is een plaats en gemeente in het zuidoosten van Zuid-Limburg aan de rand van de Rijksgrens van Nederland, vlak ten westen van de Duitse stad Aken. Vaals heeft een oppervlakte van 23,90 km². In de totale gemeente wonen 10.041 inwoners (1 januari 2006, bron: CBS) verdeeld over de kernen Vaals (8035 inw. in 2003), Vijlen (1571 inw. in 2003) en Lemiers (1015 inw. in 2003).

Vaals ligt in het dal tussen de Sneeuwberg in het noorden en de Vaalserberg in het zuiden. De Sneeuwberg dankt zijn naam aan de kalkgrond welke in de zomer een opvallend lichte (witte) kleur geeft t.o.v. de omringende gronden.
Het hoogste punt van Nederland, op de toeristische Vaalserberg (die vroeger Hubertusberg heette), (322,7 meter) met het Drielandenpunt, ligt ook in deze gemeente.

Kernen

In de gemeente Vaals liggen 4 dorpen en 9 buurtschappen en gehuchten.

Dorpen en gehuchten

Aantal inwoners per woonkern op 1 januari 2005:


Buurtschappen

Naast deze officiële kernen bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:
Cottessen, Harles, Mamelis, Melleschet, Oud Lemiers, Raren, Rott, Wolfhaag

Geschiedenis

Zo'n twee miljoen jaar geleden, was het gebied rondom Vaals nog relatief vlak. Het stroomgebied van de Maas verliep toen langs de lijn Eijsden, Epen en Vijlen richting Noord-Oosten. Hierin kwam verandering doordat het Ardennengebied omhoog kwam. Ook Vaals en omstreken stegen ten opzichte van Maastricht. Hierdoor "gleed" de Maas af richting Maastricht. Zo zijn de Maasterrassen ontstaan en de vele zij-riviertjes en beekjes sneden hun eigen dalen door het gebied waaraan het Heuvelland zijn huidige vorm te danken heeft.

Vaals is al heel lang bewoond. Bij het Vijlenerbos in de gemeente Vaals zijn grafheuvels gevonden uit de Bandkeramiekcultuur (tussen 5300 en 4900 voor Christus), en bij Lemiers resten van Romeinse villa's. In documenten wordt Vaals voor het eerst genoemd in 1041. De plaats heet dan Vals of Vallis, wat dal betekent. Destijds schonk keizer Hendrik III goederen (land) aan het St. Adelbertstift in Holset, Lemiers, Vijlen en Mamelis. Om deze landerijen te onderscheiden van het land in Aken werd er gesproken van "in Vallis" (in het dal) en op de berg (Aken). In die tijd lag het centrum van de huidige gemeente Vaals dus niet in de plaats Vaals, maar in het dorpje Holset waar ook een hoge rechtbank gevestigd was. Van de lagere rechtbanken (laatbanken) in Vaalsbroek, Vijlen en Einrade kon men in Holset in hoger beroep gaan.

Daar Vaals gelegen was aan zogenaamde heerbanen die liepen van Aken naar Maastricht en van Rolduc naar Moresnet zagen de Vaalsenaren regelmatig legers voorbij trekken die Vaals niet onberoerd lieten. In de strijd tegen de spanjaarden trokken de troepen van Willem van Oranje in 1568 richting de Maas door Vaals en plunderden de St. Pauluskerk.

Vele gegoede burgers vestigden zich nadien in Vaals en zorgden ervoor dat het een welvarende industrieplaats werd. Onder deze fabrikanten was ook de familie Von Clermont die zich vanuit Aken hier in 1764 vestigde en een beroemde lakenfabriek oprichtte met afnemers in Pruisen, Blegië, Oostenrijk, Frankrijk, Polen en zelfs Rusland. De Tsaar van Rusland, Peter de Grote, was in 1717 te gast bij de Von Clermonts.
In een later stadium (1803 heeft ook keizer van Frankrijk Napoleon Bonaparte met zijn gemalin Josephine de Beauharnais Vaals en omstreken bezocht en de nacht verbracht in het buitenverblijft Kasteel Bloemendal van de familie Von Clermont.

In datzelfde jaar is ook het Vierlandenpunt ontstaan, de Viergrenzenweg in Vaals herinnert nog hieraan. Dit vierlandenpunt bleef bestaan van 1815 tot en met 1919 waarna het vierde landje, Neutraal Moresnet (gelegen in het huidige België) opging in België. De grenzen tussen België, Duitsland en Nederland zijn nog steeds visueel herkenbaar. Normaal gesproken is een landkaart nodig om grenzen zichtbaar te maken. Echter op het Drielandenpunt is de grens thans nog steeds zichtbaar door de parallel aan de weg, overblijfselen van de "landweer". Deze landweer is in 1388 aangelegd als grensmarkering rondom het keizerrijk van Aken en daarnaast diende hij als verdedigingswerk tegen plunderaars en veedieven.

Door toenemende concurrentie en door politieke afsluiting van het Duitse en Belgische achterland liep de industrie vanaf 1840 sterk terug in Vaals. Van een welvarende industrieplaats werd Vaals in die jaren meer een ontspanningsoord voor Akenaren met Monte Carlo-allures, omdat het ook berucht werd door de speelbanken (huidige casino's). Er werd gesproken van het "Vaalser Paradies". Om de industrie en het toerisme verder op gang te brengen werd in 1922 een trambaan geopend tussen Wijlre, Vaals en Aken. In 1924 werd deze uitgebreid naar Maastricht.

Voor en tijdens de tweede wereldoorlog waren de grenzen dicht en raakte Vaals door zijn speciale ligging in de uiterste zuid-oostelijke landpunt van Nederland geïsoleerd. Na de oorlog bloeide de handel weer op. Duitsers kwamen dagelijks naar Vaals om te winkelen. Deze "Buterfahrten", zoals men dat in de volksmond noemt vinden ook vandaag de dag nog plaats. Vele Vaalsenaren vonden weer werk in de Domstad Aken. De smokkelhandel heeft vele jaren weelderig getierd. Vaalsernaren werden ook wel "Grensülle" (grens uilen) genoemd. Dit omdat met 's nachts (evenals uilen) op pad ging om zijn kostje te vergaren met smokkelen over de grenzen van en naar België en Duitsland.
Vandaag de dag is Vaals een forenzengemeente die zijn inkomsten verkrijgt uit het bloeiende toerisme en als winkelplaats voor vooral duitse bezoekers.

Het dorp Vaals kan gezien worden als een internationale voorstad van Aken (het Duitse Aachen), daar het bijna aan Aken vastgegroeid is en 26% van de inwoners de Duitse nationaliteit heeft. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de stadsbus van Aken een zeer goede verbinding onderhoudt tussen het grensdorp en de domstad.

Het dialect van Vaals behoort tot de Middelduitse dialecten; dat wil zeggen dat het ten zuiden van de Benrather Linie ligt. Het Vaalser-plat behoort tot de meest van het Standaardnederlands afwijkende autochtone taalvarianten die men in Nederland en Vlaanderen aantreft. Het wordt, samen met onder meer het Keuls, ingedeeld bij het Ripuarisch, al delen de sprekers zelf hun dialect het liefste bij het Limburgs in.
Andere dialecten in Limburg met deze eigenaardigheid zijn het Simpelvelds, het Bocholts en het Kerkraads. Opvallende verschillen met overige Limburgse dialecten zijn de vervanging van de -k door -ch, t- door -ts, en vooral ook de verandering van g- in j-. Deze dialecten klinken vrij Duits. Dit komt doordat in Zuidoost-Limburg het Hoogduits eeuwenlang, tot aan de Tweede Wereldoorlog de rol van cultuurtaal op zich had, naast het Frans.

Bezienswaardigheden

De katholieke St. Pauluskerk is een kruisbasiliek uit 1892-1893, ontworpen door architect Johannes Kayser in diens unieke neogotische stijl.

De Nederlands Hervormde kerk (van de Protestantse Kerkgemeenschap Gulpen-Vaals). De toren is gebouwd met blokken kalk- en zandsteen (mergel). Deze kerk is op een achthoekige verhoging gebouwd.

Het Von Clermonthuis uit 1761, was de lakenfabriek met woonhuis van Johann Arnold von Clermont. Het is na restauraties en verbouwingen sinds 1979 in gebruik als gemeentehuis van Vaals. In 2005 heeft een nieuwe verbouwing plaatsgevonden waardoor de hoofdingang en entree via de prachtige binnenplaats te bereiken is.

De Koperhof (17e eeuw). Dit is de voormalige Lutherse kerk welke stamt uit 1736, die tegenwoordig in gebruik is als museum (de Kopermolen) en voor tentoonstellingen en uitvoeringen dient.

Obelisk in een vijver aan de Beemderlaan. Johan Arnold von Clermont gaf hiermee in 1790 het eindpunt van zijn uitgestrekte eigendom aan.

Het gebouwencomplex van hoeve St. Adalbert (in dialect Sankt Tolbert) (1041 n.C). Aan deze hoeve heeft Heemkundekring Sankt Tolbert Vaals zijn naam ontleend.

Kasteel Vaalsbroek (Valsbroch) is een kasteel met bijbehorend park en mausoleum van de familie Von Clermont. De oudste vermelding stamt uit 1420. De watermolen naast het kasteel dateert van 1765. Vaalsbroek maakt vandaag de dag deel uit van het Amerikaanse keten Dolce. In het kasteel worden tegenwoordig congressen, bruiloften, recepties, meetings, bedrijfsfeesten ed georganiseerd. Overnachten is mogelijk in het nabijgelegen 4

hotel met 130 kamers, en kan men gebruik maken van het à la carte restaurant "De Oude Watermolen".

Kasteel Bloemendal, voormalig buitenverblijf (Schloss Blumenthal) van Von Clermont. In 1846 werd dit gebouw geschonken door de toenmalig eigenaar, de Akense Stadrath Johann Van Lommessen, aan de religieuze Orde van Dames du Sacre Coeur. Daarmee werd Bloemendal een kostschool, waar onder andere ook Rose Fitzgerald Kennedy, de moeder van de latere President van de Verenigde Staten John F. Kennedy, op school heeft gezeten. In de Tweede Wereldoorlog diende het gebouw als veldhospitaal en vanaf 1947 tot 1976 als internaat onder de naam Klooster Bloemendal. Vandaag de dag is gebouw gerestaureerd en doet dienst als hotel.

Voor vakantiegangers is de ANWB-Mergellandroute een geliefde route door het Limburgse heuvelland met een lengte van 110 kilometer per auto en motor of circa 125 kilometer per fiets.

Geografie

Vaals is feitelijk gelegend op de rand van een dode vulkaan. Aken ligt in de krater, vandaar dat daar ook geneeskrachtige warme bronnen zijn.

Het gebied tussen Vaals en Gulpen werd in 2005 door de stichting Natuur en Milieu gekozen als mooiste landschap van Nederland en bekroond met 5 sterren.

Onder Vaals en zijn omgeving vinden we het zogenaamde Vaalser Groenzand. Dit is een afzetting van de vroegere zee die hier is geweest en bestaat uit glauconiet- en kleihoudend zand die zo compact is dat het grondwater niet dieper kan wegzinken of bovenkomen. Op plaatsen dat deze laag wordt onderbroken ontstaan bronnen.

Zetelverdeling gemeenteraad

CDA 5 zetels

Burgerbelang 4 zetels

PvdA 3 zetels

V&O 2 zetels

VVD 1 zetel

Geboren in Vaals

Eddy Verheijen (21 maart 1946), schaatser

Ronald Waterreus (geboren Lemiers, 25 augustus 1970), voetbalkeeper

John Bröcheler, (21 februari 1945), Bass-bariton operazanger