Luchtfoto's / foto's Culemborg

Informatie over
Culemborg

Culemborg is een stad en gemeente in de Betuwe, in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente telt 27.200 inwoners (1 januari 2006, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 31,23 km² (waarvan 1,49 km² water). Binnen de gemeentegrenzen liggen geen andere kernen.

Culemborg had 10.369 woningen in 2004, er waren 1.430 bedrijven en ongeveer 10.300 arbeidsplaatsen (prognose 2005).

Historie

Zie ook: heerlijkheid Culemborg.

Handelsdorp
Oorspronkelijk was Culemborg een handelsdorp, gelegen op de stroomrug van het riviertje de Meer en de zuidelijke oeverwal van de Lek. Ten westen daarvan bouwde in de 12e eeuw de Heer van Bosinchem (Beusichem) een kasteeltje.

Vrijstad
Op "Sente Nycolausdach" in 1318 ontvingen de poorters van de inmiddels versterkte nederzetting van hun Heer, Jan van Bosinchem, stadsrechten waaronder tolvrijheid op de jaarmarkt en het asielrecht. Culemborg werd een Vrijstad. Dit wilde niet zeggen dat iedereen zich vrijelijk kon vestigen. De stad had een eigen rechtspraak. Wie iets op zijn kerfstok had, moest voor schout en schepenen verschijnen en ontliep zijn gerechte straf niet. Maar hij kreeg wel de kans zich te verdedigen. Zolang hij in Culemborg verbleef, werd zijn schuldeiser niet in de stad toegelaten. "Naar Culemborg gaan" betekende in Amsterdam dan ook failliet gaan.


Stadsuitbreiding
In de 14e eeuw kwam er een stadsmuur en -gracht om ongeregelde bendes en vijandelijke troepen buiten de stad te houden. Tweemaal werd de stad buiten de bestaande muren uitgebreid. Omstreeks 1370 aan de noordzijde met een schipperskwartier, de zogenaamde Havendijk en twintig jaar later aan de zuidzijde waar de buurtschappen Lanxmeer en Parijsch erbij werden getrokken onder de naam Nieuwstad. Zo ontstond een soort "driestad". Ook de Havendijk en de Nieuwstad werden ommuurd.

Nòg een kasteel
In de 14e eeuw bouwde Jan II, die zich Heer van Culemborg noemde, een groot kasteel aan de oostzijde van het stadje. Van dit kasteel is nu alleen de kasteeltuin nog over. Franse troepen hebben het in 1672 grotendeels verwoest waarna het in de jaren na 1735 definitief werd gesloopt.

Vrouwe Elisabeth
Aan de laatste telg van het geslacht van Culemborg heeft de stad veel te danken. Vrouwe Elisabeth stichtte het Elisabeth-gasthuis, een hofje met huizen voor oude mannen en vrouwen, en schoot het geld voor de bouw van het Stadhuis en de toren van de St. Janskerk voor. Uit haar erfenis werd het Elisabeth-Weeshuis gebouwd. Dit weeshuis doet nu dienst als museum en bibliotheek.

Floris van Pallandt en het protestantisme
Kort voor het overlijden van Elisabeth verhief Karel V de heerlijkheid tot graafschap. Omdat Elisabeth kinderloos stierf, erfde Floris van Pallandt, een kleinzoon van haar oudste zus Anna, het graafschap. Floris ging onder invloed van zijn Lutherse echtgenote al gauw over tot het protestantisme. Met Oranje en de heer Van den Bergh speelde hij een belangrijke rol in de opstand tegen het Spaanse gezag. In 1566 was Floris de eerste in de Nederlanden die een Calvinistische dienst liet houden, terwijl men elders nog hagepreekte. Dat gebeurde in het washuis van het kasteel. Zo zorgde hij ervoor dat de nieuwe leer in Culemborg voor het eerst openlijk en officieel in de Nederlanden werd verkondigd.

Onder Duits bewind
Van 1639 tot 1714 kwam het graafschap aan het geslacht Waldeck-Pyrmont en daarna onder de hertogen van Saksen-Hildburghausen. De Duitse heren beschouwden Culemborg als een welkome melkkoe. Onder hun regering verwoestten de Fransen in de periode 1672-1674 het kasteel, plunderden de bibliotheek en roofden een deel van het archief. Uit geldgebrek verkocht Saksen-Hildburghausen Culemborg met al zijn hoge rechten en domeinen voor bijna één miljoen gulden aan de Staten van het Kwartier van Nijmegen. Deze schonken in 1748 het graafschap aan prins Willem IV, toen deze tot stadhouder werd verheven. In 1795 werd de stad door de Fransen bezet. Drie jaar later kwam, na bijna vijf eeuwen, een einde aan de zelfstandigheid van het staatje en werd het ingelijfd bij de Bataafse Republiek.

Oranje-Nassau
Na de Franse tijd ging de stad op in het Koninkrijk der Nederlanden. Het geslacht Oranje-Nassau was het laatste in Culemborg regerende gravenhuis. Vandaar dat de Koningin nog steeds de neventitel gravin van Culemborg voert.

Culemborg en industriële ontwikkeling
In de tweede helft van de 19e eeuw is de aanleg van de spoorlijn Utrecht-'s-Hertogenbosch ( de inmiddels vervangen spoorbrug van 1868) een belangrijke stimulans voor de industriële ontwikkeling van Culemborg. Met name de sigaren- en meubelindustrie zijn in die tijd sterk opgekomen. Tegenwoordig vindt men naast de meubelfabrieken een grote variëteit aan industrieën in deze stad.

Het Bakelbos
De heer Hoek de historische vereniging "Voet van Oudheusden" heeft historische wetenswaardigheden over het S-vormige straatje Bakelbos gebundeld in een map. Deze map ligt voor de belangstellenden ter inzage in het Stadskantoor.

Geboren in Culemborg

Antonio van Diemen (1593), Gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (? 1645)

Jan van Riebeeck (21 april 1619), Nederlands kolonist van Zuid-Afrika (? 1677)

Piet Vroon (9 juli 1939), Nederlands psycholoog, hoogleraar en auteur (? 1998)

Elly van Hulst (9 juni 1959), Nederlands atlete

Patrick Pothuizen (15 mei 1972), Nederlands voetballer

Michiel Elijzen (31 augustus 1982), Nederlands wielrenner